KAMIENIE MILOWE W ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA
czyli
NOWE PRZEŁOMOWE UMIEJĘTNOŚCI
W pierwszym roku życia dzieci rozwijają się niezwykle dynamicznie. Wielu rodziców z niecierpliwością wyczekuje kolejnych kamieni milowych. Każdy malec rozwija się w swoim tempie i trudno oczekiwać, by nabywało nowe umiejętności w tych samym momencie co każdy inny maluch w jego wieku. A jednak kamienie milowe w rozwoju następują zwykle w tej samej kolejności u wszystkich dzieci i zazwyczaj na tym samym etapie ich rozwoju.
Każdy kamień milowy to pewien proces i dopuszcza się jego rozciągnięcie w czasie, szczególnie jeśli dziecko jest wcześniakiem (w takich przypadkach rozwój dziecka powinniśmy odnosić nie do rzeczywistej daty urodzenia, ale do planowanego pierwotnie terminu porodu). Niepokoić powinno nas, gdy dziecko nabywa niektóre umiejętności ze znaczącym opóźnieniem, pominięcie któregoś z etapów w rozwoju (np. brak pełzania przed raczkowaniem) lub następuje wręcz zahamowanie rozwoju. Mimo wszystko, w każdym przypadku, gdy pojawiają się obawy warto skonsultować je z pediatrą bądź terapeutą integracji sensorycznej. Im wcześniej wykryty problem, tym większa szansa by dziecko nadgoniło swoich rówieśników.
Rozwój ruchowy dziecka postępuje od głowy w kierunku kończyn dolnych i od części położonych proksymalnie (bliżej serca) do dystalnych (dalej od serca), a także od uogólnionych reakcji odruchowych wyzwalanych przez bodźce do określonych działań celowych, które stają się coraz precyzyjniejsze.
Przedstawiona poniżej rycina wskazuje przybliżony okres i następujące po sobie KAMIENIE MILOWE

Ważny dla rozwoju okres pierwszych trzech lat życia powinien zostać wykorzystany zarówno do stymulacji, jak i terapii. Z tego właśnie względu wyróżniamy 10 okresów rozwoju dziecka. Wymienione w każdym przedziale wiekowym umiejętności są kamieniami milowymi rozwoju, wyznaczającymi kolejne, osiągnięte przez dziecko etapy. Brak tych sprawności może oznaczać spowolnienie, opóźnienie lub zaburzenia rozwoju
I 4. – 5. MIESIĄC ŻYCIA
DZIECKO:
- Podczas noszenia na rękach utrzymuje sztywno główkę.
- Wyciąga rączki po przedmiot, przekłada zabawkę z rączki do rączki (chwyt dowolny).
- Potrafi skupić wzrok na twarzy drugiej osoby i reagować uśmiechem na uśmiech.
- Śledzi ruchy przedmiotów i osób (obraca główkę za przedmiotem lub osobą).
- Podczas leżnia na brzuchu skupia wzrok na twarzach lub przedmiotach.
- Śledzi wzrokiem osoby poruszające się.
- Reaguje mimiką na mimikę drugiej osoby.
- Jest zainteresowane przedmiotami na stole.
- Ogląda zabawki, gdy trzyma je w dłoniach.
- Patrzy na nowy przedmiot, trzymając inny w ręce.
- Nieruchomieje na głośny dźwięk.
- Reaguje na dźwięki płynące z otoczenia.
- Poszukuje źródeł dźwięku (odwraca główkę).
- Wsłuchuje się w wypowiedzi dorosłych.
- Wokalizuje samogłoski i prymarne spółgłoski.
- Sygnalizuje niepokój, gdy dłuższy czas nikt się nim nie zajmuje.
- Nie przejawia już odruchów: marszu automatycznego, chwytnego, toniczno – szyjnego i Moro.
II 6. – 7. MIESIĄC ŻYCIA
DZIECKO:
- Obraca się z pleców na brzuch i z brzucha na plecy.
- Samodzielnie siedzi.
- Stoi z podparciem.
- Ogląda przedmioty podczas manipulacji nimi.
- Spogląda za przedmiotem, który spadł ze stołu.
- Sięga po przedmiot z wyczuciem odległości.
- Bawi się samodzielnie przedmiotem trzymanym w dłoni (chwyta i manipuluje jedną ręką).
- Prowadzi „dialog” z dorosłym, powtarzając sylaby otwarte.
- Gaworzy samonaśladowczo.
- Boi się nieznanych osób, negatywnie reaguje na nieobecność matki/opiekuna.
- Nie przejawia już odruchu Babińskiego.
III 8. – 9. MIESIĄC ŻYCIA
DZIECKO:
- Samodzielnie siada z pozycji leżącej.
- Samodzielnie stoi.
- Stawia kroki podczas stania z podparciem.
- Używa chwytu pesetowego.
- Poszukuje przedmiotu, który znikną z pola widzenia.
- Śledzi ruch zabawek wyrzucanych z łóżeczka.
- Przyciąga przedmiot, który może dosięgnąć, zmieniając położenie ciała.
- Przestaje płakać na skutek zainteresowania zabawką, czynnością lub dźwiękiem.
- Wykorzystuje w komunikacji gesty wskazywania palcem.
- Utrzymuje z dorosłym wspólne pole uwagi.
- Prowadzi ”dialog” z wykorzystaniem zabawki, ciasteczka itp. (branie i dawanie).
- Rozumie emocjonalne wypowiedzi domowników.
- Naśladuje, powtarza oraz samodzielnie wokalizuje sylaby.
- Przyciąga uwagę matki/ opiekuna (płaczem, gaworzeniem) – zachowuje się intencjonalnie.
IV 10. – 11. MIESIAC ŻYCIA
DZIECKO:
- Podnosi się z klęku lub raczkowania.
- Chodzi prowadzone za dwie rączki.
- Odwraca kartki w książce, ogląda obrazki.
- Porusza się w rytm muzyki.
- Odnajduje ukryte przedmioty.
- Wskazuje osoby, przedmioty i obrazki (palcem lub wzrokiem)
- Naśladuje ruchy dorosłego (karmienie, czesanie itp.).
- Palcem wskazującym pokazuje szczegóły zabawek.
- Potrafi wyjąć przedmioty z pudełka i zamknąć je.
- Rozumie przekazy mimiczne.
- Rozpoznaje wyrażenia dźwiękonaśladowcze.
- Rozumie proste słowa, głównie o zabarwieniu emocjonalnym.
- Potrafi bawić się z dorosłym (np. w: akuku, sroczka, kosi – kosi).
V 12. – MIESIĄC ŻYCIA
DZIECKO:
- Próbuje samodzielnie chodzić.
- Potrafi manipulować w sposób specyficzny, kontroluje wzrokiem czynności wykonywane przy użyciu narzędzi (kredki, ołówka, pisaka, łyżki, grzebienia).
- Pociąga za sznurek, by przyciągnąć przedmiot.
- Pokazuje obrazki w książce.
- Rozumie polecenia poparte gestem.
- Rozumie niektóre nazwy osób, przedmiotów i czynności.
- Samodzielnie wypowiada kilka wyrazów ( zbudowanych głównie z prymarnych sylab otwartych)
- Sprawdza pole wspólnej uwagi i podąża za wzrokiem lub wskazaniem.
- Inicjuje interakcje z wieloma osobami z otoczenia.
- Zaczyna wykazywać początki dominacji stronnej – pierwsze sygnały dominacji ręki.
VI 13. – 16. MIESIĄC ŻYCIA
DZIECKO:
- Samodzielnie chodzi.
- Umie wykonywać przysiad.
- Podejmuje próby rysowania (bazgrania), nieporadnie posługuje się łyżką, pije z kubka – dalszy rozwój manipulacji specyficznej.
- Buduje wieżę z 2 klocków.
- Na polecenie wskazuje przedmioty na obrazkach.
- Posługuje się nazwami osób, przedmiotów i kilku czynności (wyrazy amorficzne, najczęściej zbudowane z reduplikowanych sylab otwartych).
- Kieruje uwagą innych.
VII 17. – 20. MIESIĄC ŻYCIA
DZIECKO:
- Wspina się.
- Biega.
- Podejmuje próby „grania” na instrumentach.
- Wyraża zainteresowanie rówieśnikami.
- Rzuca piłką.
- Wchodzi po schodach (krokiem dostawnym).
- Buduje wieżę z 4-5 klocków.
- Powtarza sekwencję ruchów dorosłego.
- Identyfikuje i różnicuje słowa i melodie piosenek.
- Rozwija słownictwo (wypowiedzi w większości jednowyrazowe).
- Rozumie proste zdania (polecenia i zakazy).
- Reaguje negatywnie na rozstanie z matką/opiekunek.
- Próbuje np. samodzielnie myć zęby.
VIII 24. MIESIĄC ŻYCIA
DZIECKO:
- Próbuje samodzielnie się rozbierać.
- Podskakuje.
- Próbuje jeździć na trójkołowym rowerku.
- Buduje wieżę z 6 klocków.
- Odkręca pokrywki.
- Buduje mostek z 3 klocków.
- Umieszcza prawidłowo klocki w otworach o zróżnicowanym kształcie.
- Umieszcza prawidłowo klocki w otworach o zróżnicowanej wielkości.
- Dobiera części obrazka do całości.
- Dobiera identyczne obrazki.
- Dobiera pary zabawek.
- Dobiera obrazek do przedmiotu.
- Spełnia polecenia ( połóż, przynieś, podaj)
- Łączy wyrazy (pojawiające się wypowiedzi dwuwyrazowe i początki fleksyjne)
- Zaczyna wchodzi w interakcje z rówieśnikami.
- Zaczyna pojmować odrębność własnej osoby.
IX 30. MIESIĄC ŻYCIA
DZIECKO:
- Sprawnie chodzi i biega.
- Posługuje się łyżką i kubkiem.
- Układa figury w konturach.
- Składa obrazki z połówek.
- Klasyfikuje klocki według koloru.
- Klasyfikuje klocki według wielkości.
- Klasyfikuje klocki według kształtu.
- Rysuje, po demonstracji, linię poziomą i pionową.
- Powtarza melodie.
- Słucha tekstu pisanego (krótki wierszyk).
- Buduje zdania 2-3 elementowe, rozwija fleksję, zaczyna używać przyimków.
- Podejmuje zabawy tematyczne.
X 36. MIESIĄC ŻYCIA
DZIECKO:
- Pewnie trzyma przedmioty w czasie chodzenia.
- Jeździ na trójkołowym rowerku.
- Rzuca, kopie, próbuje łapać piłkę.
- Samodzielnie wkłada i zdejmuje niektóre części garderoby.
- Posługuje się widelcem.
- Buduje wieżę z 8 elementów.
- Samodzielnie wykonuje podstawowe czynności higieniczne.
- Klasyfikuje klocki według kształtu lub wielkości ( bez względu na kolor)
- Klasyfikuje przedmioty na obrazkach według kryterium użycia.
- Naśladuje sekwencje.
- Rysuje, po demonstracji, krzyżyk i kółko.
- Składa obrazek z trzech części.
- Słucha tekstu pisanego (krótki tekst prozą).
- Przyswaja społeczne reguły językowe.
- Podejmuje zabawy tematyczne z rówieśnikami.
- Wykazuje wyraźne oznaki kształtowania się dominacji stronnej (lateralizacji).
Oparte na „Karty diagnozy” J. Cieszyńska, M. Korendo

Rozwój chwytu pęsetowego. Ilustracja rozwoju chwytu wg Erhardta. Za: Erhardt RP. Developmental Hand Dysfunction: Theory Assessment, Treatment. 2nd ed. San Antonio, Tex: Therapy Skill Builders; 1994.
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE W ROZWOJU RUCHOWYM:
l MIESIĄC nie reaguje na silne dźwięki (np. dzwonka) nie skupia wzroku przez chwilę na przesuwanej przed oczami grzechotce nie wydaje innych dźwięków oprócz krzyku nie przygląda się ludzkiej twarzy nie przestaje płakać na czyjś widok, głos, przytulenie nie płacze nie unosi przez chwilę głowy chwiejnie w pozycji na brzuchu lub siedzącej nie wykonuje ruchu pełzania w pozycji na brzuchu nie ściska palca włożonego do ręki
UWAGA ! Przede wszystkim należy sprawdzić czy dziecko widzi i słyszy, reaguje na bodźce dotykowe, nie przejawia wzmożonego lub obniżonego napięcia mięśniowego.
3 MIESIĄC nie przygląda się otoczeniu, przedmiotom nie śledzi osób i przedmiotów w ruchu, nie odwraca głowy za znikającym z pola widzenia obiektem nie wydaje wielu dźwięków głużenia, gruchania: „a-gu”, „e-che” nie uśmiecha się na widok ludzkiej twarzy nie płacze w sposób zróżnicowany na ból, głód i inne bodźce. nie ożywia się na widok przygotowań do karmienia nie utrzymuje głowy prosto w pozycji siedzącej przynajmniej przez pół minuty nie przewraca się z boku na plecy, a w pozycji na brzuchu nie opiera się na przedramionach nie utrzymuje podanej do ręki grzechotki, nie potrząsa nią
UWAGA ! Należy zaobserwować czy aktywność dziecka jest zróżnicowana, czy nie występują opóźnienia w rozwoju ruchowym.
6 MIESIĄC nie chwyta przedmiotów w jedną rękę pod kontrolą wzroku nie dotyka palcami swego odbicia w lustrze nie gaworzy (nie powtarza sylab) w odpowiedzi na przemawianie: „da-da”, „ba-ba” nie odróżnia znanych twarzy od nieznanych nie śmieje się głośno, nie wydaje okrzyków radości nie odwraca głowy, gdy się je woła nie utrzymuje głowy podciągane do pozycji siedzącej, nie siedzi z podtrzymywaniem dłuższą chwilę nie przewraca się z pleców na brzuch i odwrotnie nie utrzymuje ciężaru ciała na nogach
UWAGA ! Jeśli dziecko sześciomiesięczne wyłącznie głuży a nie gaworzy (nie wypowiada, nie powtarza wielu różnych sylab), może to sugerować uszkodzenie słuchu (dzieci głuche odruchowo głużą, ale nie rozwijają w pełni gaworzenia).
9 MIESIĄC nie manipuluje przedmiotami, nie bawi się dwoma przedmiotami równocześnie nie naśladuje prostych czynności, jak stukanie łyżką w stół, przewracanie kartek książeczki nie naśladuje dźwięków mowy, nie wypowiada wielu sylab nie odwzajemnia przywiązania do bliskiej osoby, uśmiechu, pieszczot, nie boi się obcych nie bawi się „w chowanego”, nie szuka ukrytego przedmiotu nie reaguje na krótkie słowa: „daj”, „pa-pa” nie siada i nie siedzi samo nie stoi z podparciem nie chwyta drobnych przedmiotów w palce
UWAGA! Dziecko wyłącznie leżące w tym wieku, nie manipulujące przedmiotami, wymaga pilnej interwencji terapeutycznej.
12 MIESIĄC nie wkłada wypuszczając z dłoni małych przedmiotów do większych, np. klocka do kubka nie naśladuje demonstrowanych czynności, np. mieszania łyżeczką w kubku, bazgrania ołówkiem nie wymawia „tata”, „mama” znaczeniowo, nie rozumie prostych poleceń słownych, np. „podaj lalę” nie reaguje niepokojem na nieznane osoby i miejsca nie rozumie zakazu „nie wolno” nie wyraża własnych potrzeb inaczej niż płaczem nie stoi samo przez moment nie robi paru kroków z podtrzymywaniem nie chwyta drobnych przedmiotów z udziałem kciuka
UWAGA! Jeśli roczne dziecko nie próbuje siadać, stawać i chodzić z pomocą, mówić i naśladować czynności, jest to sygnałem poważnych, globalnych zaburzeń rozwoju.
18 MIESIĄC nie wkłada i nie wyjmuje małych przedmiotów z większych nie wskazuje przynajmniej jednej części ciała nie mówi przynajmniej 5-8 słów nie pokazuje palcem lub nie mówi o co prosi nie naśladuje i nie pomaga w czynnościach codziennych nie używa łyżeczki, nie pije samo z kubka nie chodzi samodzielnie nie schyla się po zabawki nie wspina się na sprzęty
UWAGA! Szczególnie wnikliwej oceny wymaga rozwój mowy biernej i czynnej dziecka, jego zdolności do rozumienia prostych sytuacji z życia codziennego.
24 MIESIĄC nie wskazuje części ciała ani 2-4 nazwanych przedmiotów na obrazkach nie buduje wieży z 4-6 klocków, nie potrafi dopasować różnokształtnych elementów do odpowiednich otworów, nie bazgrze, nie naśladuje kreski w rysowaniu nie łączy po 2 słowa w zdaniu np., „mama da” nie pomaga w prostych czynnościach domowych, nie rozbiera się, nie potrafi samo umyć rąk nie zgłasza pragnień np. picia, jedzenia nie wykonuje 2 poleceń np. „weź lalę”, „daj lali pić” nie chodzi po schodach trzymane za rękę nie biega nie kopie, nie rzuca pitki
UWAGA! Jeśli dwuletnie dziecko nie przejawia dążenia do samodzielności, poznawania świata, należy zastanowić się czy wynika to bardziej z braku odpowiedniej stymulacji i warunków środowiskowych, czy też deficytów rozwojowych.
30 MIESIĄC nie wskazuje przedmiotów wg nazwy nie naśladuje kresek pionowych i poziomych w rysowaniu nie buduje prostych zdań nie podejmuje wspólnych zabaw z dorosłymi, nie wykazuje inicjatywy, twórczości, brak zabaw tematycznych i konstrukcyjnych nie wykonuje prostych czynności samoobsługi: mycie, jedzenie, ubieranie, sygnalizowanie potrzeb fizjologicznych nie przejawia własnej woli, zróżnicowanych reakcji na różne sytuacje społeczne nie wchodzi i nie schodzi ze schodów samodzielnie nie skacze z miejsca nie podnosi szklanki z wodą lub kruchego przedmiotu UWAGA! Jeśli dziecko w tym wieku jest nadmiernie (symbiotycznie) związane z matką, nie przejawia zachowań świadczących o jego własnej odrębności i samodzielności, należy podjąć intensywne działania diagnostyczno-terapeutyczne.
36 MIESIĄC nie rozpoznaje przedmiotów wg użytku nie buduje mostu z 3 klocków, nie próbuje rysować koła, nawlekać korali nie mówi zdaniami, ma ubogi słownik, nie posługuje się wszystkimi częściami mowy, zaimkiem „Ja”, nie mówi wyraźnie nie przejawia własnego ,ja”, własnej woli i pragnień, nie rozstaje się z matką nie jest samodzielne w prostych czynnościach życia codziennego nie sygnalizuje i nie załatwia samodzielnie potrzeb fizjologicznych nie stoi na jednej nodze przez chwilę nie pedałuje na rowerku nie próbuje wykonać szerokiego skoku
UWAGA ! Trzyletnie prawidłowo rozwinięte dziecko powinno całkowicie opanować umiejętność swobodnego poruszania się, samoobsługi w prostych czynnościach życia codziennego, posługiwania się zdaniami i bogatym słownictwem, oraz wykazywać własną psychiczną odrębność i autonomię.
Opracowała Katarzyna Kaproń
Zródła:
Key, J. (2010). The development of posture and movement. Back Pain – A Movement Problem.
J. Cieszyńska, m. Korendo (2020). Wczesna interwencja terapeutyczna
J. Cieszyńska, M. Korendo (2008). Karty diagnozy
A. Mikler – Chwastek (2017). Sprawdzian rozwoju psychoruchowego niemowląt.
I. Palicka, A. M. Samuś (2018). Integracja Sensoryczna, Centrum Integracji Sensorycznej Warszawa.